تقسیم ارث در زمان حیات یکی از انواع مباحث مربوط به تقسیم ارث است. بسیاری از اوقات شنیده‌ایم که وراث، تصمیم می‌گیرند اموال شخص را قبل از فوت او بین خود تقسیم کنند. به عبارت دیگر در شرایط عادی، بعد از فوت مورث، اموال او توسط ورثه تقسیم می‌شود اما ممکن است ورثه، برای حفظ ارتباطات فامیلی و همچنین حل مشکلات خود، تصمیم بگیرند که اموال را قبل از فوت مورث تقسیم کنند. با در نظر گرفتن همین نکات است که بسیاری از اشخاص، با مراجعه به دفتر وکیل دادگستری یا مشاوران حقوقی، در خصوص تقسیم ارث در زمان حیات و همچنین قانون تقسیم ارث در زمان حیات ، سوالاتی را مطرح می‌کنند. بنابراین در این مطلب تصمیم گرفتیم که به نکاتی در خصوص حکم تقسیم ارث در زمان حیات و همچنین نحوه تقسیم ارث در زمان حیات پدر اشاره کنیم.
فواید تقسیم ارث در زمان حیات
حفظ روابط خانوادگی بین اشخاص، اولین دلیل برای تقسیم اموال، قبل از فوت مورث است. به هر حال بعد از فوت، ممکن است هر اتفاقی همچون ناسازگاری وراث با یکدیگر، ادعای مالکیت توسط بعضی از اشخاص، حضور طلبکاران و در نتیجه طولانی شدن فرآیند تقسیم و غیره به وجود آید و نه تنها برای وراث بلکه برای سایر اشخاص نیز دردسر ایجاد کند. با در نظر گرفتن همین نکات، مشاهده می‌کنیم که بسیاری از اشخاص، تصمیم می‌گیرند با تقسیم ارث در زمان حیات ، از به وجود آمدن هر گونه مشکل جلوگیری کنند.
از طرف دیگر همانطور که در مبحث فرار از مالیات بر ارث بیان کردیم، در صورتی که مورثان، قبل از فوت خود، اموال را به ورثه انتقال دهند، دیگر ضرورتی برای پرداخت مالیات اشاره شده، توسط وراث آن‌ها وجود نخواهد داشت. در حقیقت بعد از انتقال، مالکیت اموال به وراث منتقل می‌شود و در نتیجه بعد از فوت، اداره امور مالیاتی، از وراث مالیاتی را دریافت نمی‌کند.
همچنین مطابق ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی، ورثه وظیفه ندارند غیر از اموال باقیمانده از شخص متوفی، چیزی به طلبکاران بدهند. بنابراین در صورتی که میزان ترکه برای ادای تمام دیون کافی نباشد، همان ترکه با در نظر گرفتن سهم هر یک از طلبکاران، به آن‌ها تعلق می‌گیرد. بنابراین مورث می‌تواند با انتقال اموال خود قبل از فوت، از تصرف آن‌ها توسط طلبکاران جلوگیری کند. البته با وجود آنکه این اقدام از لحاظ قانونی مشکلی ندارد اما اغلب افراد، اخلاق و وجدان انسانی را مد نظر قرار می‌دهند.
سایر فواید
علاوه بر نکاتی که اشاره شد، این تقسیم، زیر نظر شخص مورث انجام می‌شود. شخص مورث نیز با اختیار خود نسبت به اداره اموال، می‌تواند سهم هر یک از وراث را تعیین کند و همه اقدامات، با توجه به تصمیمات او انجام شوند. بنابراین با تقسیم ارث در زمان حیات ، شخص مورث می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند و همچنین شیوه عادلانه‌ای را در تقسیم اموال، در نظر گیرد. این اختیار باعث می‌شود که ضرورتی برای مراجعه به دادگاه برای تقسیم اموال، وجود نداشته باشد.
طبقات مختلف وراث
در ابتدای این مقاله به اصطلاح نحوه تقسیم ارث در زمان حیات پدر اشاره کردیم. علت اشاره ما این است که اصولا وراث شخص، فرزندان و همسران او هستند. مطابق متن ماده ۸۶۲ قانون مدنی ایران ، وراث شخص فوت شده در سه طبقه قرار می‌گیرند. همچنین درجات وراث حاضر در هر طبقه نیز با یکدیگر متفاوت هستند. قبل از بررسی هر یک از طبقات و درجات، باید به این نکته مهم اشاره کنیم که اولویت در سهم بردن از اموال، با بالاترین طبقه و درجه است. بنابراین ابتدا وراث طبقه اول و همچنین درجه اول آن و به مراتب تا هر قدر که پایین‌تر بروند، می‌توانند از اموال مورث، سهم داشته باشند. در ادامه این طبقات و درجات را بررسی می‌کنیم. همچنین توجه داشته باشید که همسر شخص، در هیچ یک از طبقات اشاره شده قرار نمی‌گیرد و به هر حال، از اموال او سهم می‌برد.
تقسیم ارث در زمان حیات نسبت به طبقه اول وراث
ورثه طبقه اول را پدر، مادر و فرزندان شخص تشکیل می‌دهند. علاوه بر این افراد، نوه‌ها، نبیره‌ها و سایر فرزندان تا هر قدر که پایین بروند نیز از اموال مورث سهم می‌برند. درجات این طبقه عبارت‌اند از:
- درجه اول: پدر، مادر و فرزندان مورث
- درجه دوم: نوه‌ها یا اولاد فرزندان مورث
- درجه سوم: فرزندان نوه‌ها (نبیره‌ها)
تقسیم ارث در زمان حیات نسبت به طبقه دوم وراث
وراث طبقه دوم، برادران و خواهران، پدر بزرگ و مادربزرگ پدری و مادری مورث هستند. همچنین خواهرزاده‌ها، برادرزاده‌ها، پدر و مادر پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها تا هر قدر که بالاتر بروند نیز در این طبقه حضور دارند.
- درجه اول: پدربزرگ، مادربزرگ، برادر و خواهر مورث
- درجه دوم: خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌ها (فرزندان برادر و خواهر)، پدران و مادران پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها
تقسیم ارث در زمان حیات نسبت به طبقه سوم وراث
طبقه سوم وراث را عمو، عمه، خاله، دایی و فرزندان آن‌ها تشکیل می‌دهند. البته در این طبقه، عمو، عمه، خاله و دایی پدر و مادر وارث نیز حضور دارند و فرزندان ایشان نیز از اموال مورث، سهم می‌برند.
- درجه اول: عمو، عمه، خاله و دایی مورث و عمو، عمه، خاله و دایی پدر و مادر مورث
- درجه دوم: فرزندان عمو، عمه، خاله و دایی مورث و پدر و مادر مورث
به این نکته مهم توجه داشته باشید که با توجه به ماده ۸۷۵ قانون مدنی، شرط سهم بردن یک وارث، زنده بودن او در زمان فوت مورث است. بنابراین وراث فوت شده قبل از مورث، از اموال او سهمی ندارند.
قانون تقسیم ارث در زمان حیات
برای بررسی قانون تقسیم ارث در زمان حیات باید بدانیم که آیا تقسیم اموال قبل از فوت، امکان پذیر است؟ آیا وراث حق تنظیم ورقه تقسیم بین خود را دارند یا می‌توانند با در نظر گرفتن قانون، سهم خود را تعیین کنند؟
بدیهی است اشخاص نمی‌توانند اموال شخص مورث را به عنوان ارث بین خود تقسیم کنند. در حقیقت ارث مفهومی است که بعد از فوت مورث، به وجود می‌آید و اشخاص نیز با در نظر گرفتن قوانین آن، وظیفه دارند اموال را بین خود تقسیم کنند. بنابراین معیار در تقسیم اموال قبل از فوت، متن قانون مدنی در خصوص مبحث ارث نیست. اما این مساله، مانع از این نمی‌شود که اشخاص نتوانند اموال خود را قبل از فوت، به فرزندان منتقل کنند. در واقع مبنا و حکم تقسیم ارث در زمان حیات در قانون مدنی بیان شده است اما این مساله، ارتباطی با مبحث ارث در قانون مدنی ندارد. در نتیجه شخص مورث حق دارد اموال خود را با در نظر گرفتن نکاتی که در ادامه بیان می‌کنیم، به وراث خود انتقال دهد.
نحوه تقسیم اموال
انتقال اموال قبل از فوت به معنای تقسیم اموال نیست اما این اقدام، نقش تقسیم را ایفا می‌کند و می‌تواند به عنوان جایگزینی برای این اقدام قانونی در نظر گرفته شود. به هر حال حقوقدانان و متخصصان توصیه می‌کنند که مورثان، با در نظر گرفتن توافق بین وراث یا با در نظر گرفتن متن قانون، اموال را در قالب عقد هبه یا عقد صلح، به فرزندان خود منتقل کنند. با استفاده از این عقود، مورث می‌تواند مالکیت اموال خود را به فرزندان یا سایر وراث خود انتقال دهد و از این طریق، عملیات تقسیم اموال را با موفقیت به انجام رساند.